Yazar: Didem Elif

Özdemir İnce tarafından Fransızca’dan çevirilen Milan Kundera’nın Yavaşlık adlı romanını ilk kez 1995 yılında okumuştum. O günden beri yaklaşık on beş sene, gittikçe hızlanan bir hayat temposuna ayak uydurma çabasıyla geçti. Çünkü İspanyol Filozof Ortega’nın dediği gibi: “Yaşamak, bir ortamın çaresiz tutsağı olmaktır.” Devir koşma devriydi, geride kalmamak için herkes gibi koşmak gerekliydi.

Kundera; Yavaşlık’ta, yavaşlık ile anımsama, hız ile unutma arasında gizli bir ilişki kuruyor: “Gözümüzün önüne en sıradan bir durum getirelim. Bir adam sokakta yürüyor. Birden bir şey anımsamak istiyor, ama anı uzaklaşıyor. O anda, kendiliğinden yürüyüşünü yavaşlatıyor. Buna karşılık, az önce kötü bir olayı unutmaya çalışan insan, hala çok yakınında olan zamanda, sanki bulunduğu yerden hemen uzaklaşmak istiyormuş gibi elinde olmadan yürüyüşünü hızlandırır. Varoluşun matematiğinde bu deneyim iki temel denklem biçimine girer: Yavaşlığın derecesi anının yoğunluğuyla doğru orantılıdır; hızın derecesi unutmanın yoğunluğuyla doğru orantılıdır.”

Ahmet Hamdi Tanpınar, Huzur adlı eserinde -Kundera’dan çok daha önce- tıpkı böyle bir durumu betimlemiştir: “Mümtaz, hiçbir şey düşünmemeye karar vermiş insanların haliyle acele acele yürüyordu.”

Kundera’nın kurduğu denklemden çıkardığı sonuç, Tanpınar’ın betimlemesini doğrular niteliktedir:

“Kendisini unutma arzusu içindeki insan, çağın hız iblisine teslim olur.” Yani düşünmekten kaçar. Var gücüyle, bedeninin bütün sınırlarını zorlayarak koşar. Oysa Sokrates; insanın, bedeninden başka bir şey olduğunu söyler. Alkibiades’le aralarında geçen konuşmalarda, insanın kendisini bilmesi için, önce ruhunu bilmesi gerektiğini vurgular. Ona göre, Eski Yunan’da, Delfi tapınağının üzerindeki “Kendini Bil” ibaresinin anlattığı tam da budur.

İnsanın ruhunu tanıma çabası, kuşkusuz onu yavaşlatacaktır. Üstelik toplum ruhuna ters düşen bir şeydir bu. Sonuçta kendini arayan kişi, toplumun dayattığı görenekleri sorgulamaya başlayacaktır. Görenekler, başkalarıyla birlikte yaşamayı kolaylaştıran amaçlar taşısa da, aslında güçlü biçimde ötekileşmeyi besler. Çünkü kendinden uzaklaşan, sadece çevresiyle uğraşan birey gittikçe ötekileşir. Üstüne üstlük kendisi gibi olmayan herkesi de ötekileştirir. Hermann Hesse, “Öldürmeyeceksin!” der, ve devam eder; “Öldürmeyeceksin, sözü, başkasının canını yakmayacaksın gibi bir anlam içermez. Bu söz; kendini başkalarından yoksun bırakma, kendi kendine zarar verme; gibi bir anlam taşır.”

Richard Bach’ın unutulmaz Martı’sı, Jonathan! Kendini bulmak için diğer martılara karşı büyük bir savaş verir. Başkalarının sesini dinlemektense, kendi iç sesinin peşinden gider. Yavaşlığın sesi, nihayetinde ona daha önce hiçbir martının ulaşamadığı hızı verecektir. Çünkü kendi varlığını bilmenin de ötesine geçer o, kendi varlığını seçer. Bu aslında bir yalnızlık seçimidir. İlhan Berk, Oda adlı şiirinde “Sessizlik ister ev,” der, “Böyle bir sessizlik sınırsızlık saçar.”

Sait Faik, Kayıp Aranıyor adlı romanında, bu yalnızlığı derinlemesine yaşatır ana karakterine. Daha ilk satırlardan anlarız Nevin’in kendisinden çok uzaklarda olduğunu: “Ayaküstü erkeklerin bira içtiği bir yerde, iki kadeh konyak içmişti.” Başlarda başkalarının yaşamlarına, kendi yaşam birikimiyle katılmakta olan Nevin’in kendi varlığını seçme başarısını, ustalıkla anlatır yazar. Bunun için okuyucuyu adeta yavaşlamaya zorlar. Belki de yeniden okumaya.

Toplumsal ahlakı, Körlük ve Görmek kitaplarında ironik hikayeleriyle yıkan Portekizli yazar Jose Saramago, Filin Yolculuğu adlı kitabında, yavaşlığın kitabını anlatmaya soyunur. Bunun için fil, kusursuz bir seçimdir doğrusu.

Dino Buzzatti, insanın kaderine boyun eğişini, ilk romanı olan Tatar Çölü’nde sıkıntılı bir bekleyişle anlatır. Bu kitapta Giovanni Drogo, Bastiani kalesinde yazgısına teslim olmuş bir teğmendir. Burada zaman; çok yavaşmış gibi görünse de, aslında hızla akıp gider. Söz konusu olan, geçip bitmek bilmeyen, aynı zamanda, bir çırpıda geçip giden tekdüze bir hayattır.

Peki, tekdüze bir hayattan kurtulup, insanın kendini bilmesi için izlemesi gereken yol nedir? Kuşkusuz bunu herkesin kendi yaşamı belirleyecek. Ece Temelkuran’ın ilk romanı Bütün Kadınların Kafası Karışıktır’daki gibi, aynalı yastıklara yatmak gerekecek belki. Ayna, dünyanın en güzelini değil, her birimize kendi yolumuzu gösterecek. T. S. Eliot, Dört Kuartet’inden Dördüncüsü Little Giding adlı şiirinde; “Aramaktan vazgeçmeyeceğiz,” der, “Ve arayışlarımızın sonu – Başladığımız yere dönmek olacak – Ve bu yeri ilk kez tanıyacağız.” Büyücü’de, bu dizeleri alıntılayan John Fowles; insanın kendini tanımasının, özgürlüğüne ulaşmasının başlıca yanıtı olduğunu düşünür: “İnsanın her yerden, her şeyden kaçması sonucunda, kendisinden de kaçtığını fark etmesi; öyle ki, artık var olmuyordur, artık özgür değildir.”

Kendi yolumuzu bulmamızda kitapların tuttuğu ışık yadsınamaz elbette. Ancak çok satan kitaplar genelde, bir çırpıda, soluksuz okunan kitaplar oluyor. Maalesef hızlı okunan kitaplar daha çok rağbet görüyor. Umarım bundan sonra bu tablo değişir de; insanlar kendilerini unutturan kitaplardan daha çok, yavaşlayacakları ve kendilerini bulacakları kitaplara yönelirler. Çünkü; İhsan Oktay Anar’ın Puslu Kıtalar Atlası kitabı hakkında, Hulki Aktunç’un söylediği gibi: “Mutlu yazar, azdır. Belki de yoktur. Ama mutlu okur vardır.”

Birgün Gazetesi Kitap Eki, 5 Ocak 2010

Umberto Eco, kuşkusuz çağımızın en önemli yazarlarından biri. Kırmızı Kedi Yayınevi’nden çıkan son kitabı Genç Bir Romancının İtirafları’nda, yazar kendi romanları üzerinden kurmaca yapıtları masa üstüne yatırıyor. Beyaz perdeye uyarlanan ve büyük ses getiren ilk romanı Gülün Adı’nın elli yaşına doğru yayınlanmış olması, onu kendi gözünde genç romancı kılmaktadır. Son kitabında kurmaca eserlerine odaklanmış olsa da; konuyu ele alış biçimiyle, İtalyan yazarın gstergebilimci kimliği kitap boyunca satırlar arasında ruhunu hissettiriyor.

Romancılığını amatör bir uğraş olarak grür ve mesleği olarak varsaymaz. Ancak çocukken başlayan roman yazma denemeleri, bunun onun en büyük hayallerinden biri olduğuna dair itiraf niteliğindedir. Ruhunun derinliklerinde uzunca zaman kendisinin de farkında olmadığı bir romancı yaşatmıştır. Hayatının bir noktasında bunu gerçekleştirme dürtüsüyle Gülün Adı’nı yazmaya başlar. Peki bir yazar nasıl yazar? Kitap okuyan ve yazma eyleminde bulunan pek çok kişinin sıkça sorduğu bu soruya cevap vermeye soyunuyor. Başka diğer kurmaca yapıtlarından alıntılar yaparak, kendi yöntemlerini aktarıyor.

Yazma sürecinde ilham onun eserlerinde önemli bir yer tutmaz. Metinlerinin zenginliği araştırmalar ve incelemeler sonucu kazanılmıştır. Bu da bazıları üzerinde uzunca yıllar çalışılmasını gerektirmiştir. İçe kapanıklıkla geçen hazırlık yılları içerisinde; kişileri, mekanları ve hatta olayları önce resimsel boyutta çözümler. Gittiği bazı yerleri, haritalara; karakterleri, portrelerine varıncaya kadar çizer. Bir yandan da belgeler toplar. Tüm dikkatini anlatacağı hikaye ile ilgili fikirler, imgeler, sözcükler bulmakta toplar. Betimlemeye verdiği önem büyüktür. Doğru betimleyebilmek uğruna, gecenin bir vakti yollara düşüp, şehirde sokak sokak dolaşabilir; ki bu yönteme sıkı sık başvurur. Yazmaya başlamadan önce yaptığı çizimler sayesinde, mekanlar arasında hareket eden iki karakterin diyaloğu bile gerçek zaman dilimine tekabül edecek niteliktedir. Bu sayede, büyük başarı getiren Gülün Adı romanı, sinemaya da aynı başarıyla uyarlanmıştır.

Romanda konuya hakim olmak çok önemlidir. Eco’nun romanlarının her biri önce bir imge ile kafasında belirir. Onu heyecanlandıran bu imgeden yola çıkarak; yaratıcı fikirler, içinde doğar ve büyür. Araştıran ve belge biriktiren kişiliği konuya hakim olmasını kolaylaştırır. Yine de bazen aradığı soruya yanıt bulması yıllarını alır. Zaten bulduğu yanıt romanın kendisidir. Yazar anlatı dünyasını oluşturduktan sonra sözcükler arkasından gelir. Hikaye ne kadar kendi başına yol alsa da, yazarın hikayenin ilerlemesinde uyguladığı yöntemler vardır. Bunlardan biri getirilen kısıtlamalardır. Mesela hikaye hangi zaman diliminde gerçekleşecektir? Bu çok önemli ve gerekli bir kısıtlamadır. Kendisi için yazmadığını belirten Eco, kendisi için yazdığını söyleyenleri de samimi bulmaz. Ona göre yazarların kendisi iin yazdığı tek şey, işleri bitince attıkları alışveriş listeleridir. Ve edebiyatın amacı yalnızca insanları eğlendirmek ve avutmak olmamalıdır. Okudukları onları heyecanlandırmalı, harekete geçirmeli, düşünmelerini sağlamalı, gerekirse aynı metni defalarca okumaya yönlendirmelidir. Bu duyarlılık içinde olan her yazar, okuyucunun zekasına ve iyi niyetine saygı göstermektedir.

Kuşkusuz bir yapıt kendi iinde tutarlı olmalıdır. Bu bakımdan bir yazar bütün öğeleri hesaba katmak zorundadır. Eco’nun bakış açısına göre, yazar ne olursa olsun kendi yapıtıyla ilgili yorum yapmamalıdır. Her okuyucunun yorumu farklı olabilir. Bununla ilgili yaşadıklarından örnekler verir. Yazarların kendilerine bile açıklayamadığı yapıtlarıyla ilgili özel hayatlarında mucizevi rastlantılar gerçekleşebilir ama Eco için rastlantı ya da mucize değildir yaşanan. Çünkü yazarların özel hayatları yeri geldiğinde metinlerinden daha karmaşık ve anlaşılmazdır.

Bazen okurlar okudukları hikayeye kendilerini o kadar kaptırırlar ki, yazarın kurmaca dünyasını gerçek gibi algılarlar. Hikayenin karakterlerini çok fazla ciddiye alırlar. An gelir onları kendi ve başkalarının hayatlarından model olarak görürler. Eco bu konuyu, Anna Karenina’ya Ağlamak başlığı altında inceler: “Eğer Anna Karenina’nın gerçek dünyada var olmayan kurmaca bir karakter olduğunu biliyorsak o zaman onun düştüğü duruma neden ağlıyoruz ya da talihsizliği bizi neden derinden etkiliyor?” Anna Karenina gibi sanal bir karakterin hikayesini paylaşmamızın anlamı ne olabilir? Yazar sorduğu sorulara neredeyse matematiksel bir çözümleme ile yaklaşıyor. Başarılı kurmaca karakterlerin nasıl gerçek insani durumun kusursuz örnekleri olduklarına çok güzel açıklamalar getiriyor.

Umberto Eco, roman yazma ile ilgili itirafları içerisinde en büyük payı Listeler’e ayırmış. Ona göre iyi bir listenin gerçek amacı sonsuzluk fikrini ve vesairenin başdöndürücülüğünü iletmesidir. bu düşüncesini listelere yer veren yapıtlardan alıntılar yaparak kuvvetlendirir. Listelerin oluşması elbette yine araştırmalarla, birikimlerle gerçekleşir. Gerçi internet sayesinde bugün bir yazarın bulabileceği liste sayısı neredeyse sınırsızdır. Listeleri o kadar derinlemesine anlatır ki; söylediği gibi, sonsuzluk fikri ve vesaire, bu anlatımda bile insanın başını döndürür. Yapıtlarında nesnelerin, kişilerin ve mekanların betimlemelerini listeler yoluyla güçlendirmektedir. Kendi romanlarında en azından bir yere mutlaka bir liste koyar. Bunun nedeni de ifade edilemeyeni hissetmenin onu büyülemesidir. Zaten listelerle ilgili detaycılığı, anlatımı ve alıntıları Eco’nun ne kadar büyülendiğini gayet net okura hissettirir. Bir yandan yaptığı alıntılar vesilesiyle etkisi altında kaldığı yazarları paylaştığı da söylenebilir.

İlknur Özdemir çevirisiyle Türkçe’ye kazandırılan Genç Bir Romancının İtirafları, bizi Eco’nun kurmaca dünyasına götürüyor ve bu farklı dünyaya ait ipuçları veriyor. Bir inceleme niteliğindeki bu kitap roman yazma sürecini daha yakından tanımak isteyenlere iyi fırsat sunuyor.

Didem Elif

Birgün Gazetesi Kitap Eki, 2011

Bazı roman karakterleri roman isimleri kadar kalıcıdır aklımızda. Tıpkı Albert Camus’nün Düşüş adlı romanındaki Jean-Baptiste Clamence gibi. Üstelik karakterin kendi kendine verdiği takma bir addır bu. İki yüzlü bir kafaya, bir Janus’a (bir yüzü öne, bir yüzü arkaya bakan iki yüzlü Roma tanrısı) benzettiği hayatını anlattığı bu kısa roman boyunca, onun gerçek adını öğrenemeyiz.

Her ne kadar Düşüş, uzun bir hikaye gibi görünse de, 4-5 ciltlik bir kitapta verilebileceğinden daha çok konuya değinir Camus romanında. Onun hayata bir felsefeci gibi yaklaşım gösterdiğini göze alırsak, bu hiç de şaşırtıcı bir sonuç olmaz. Aileden tutun da köleliğe kadar pek çok şeyi irdeler. Bu okuyucuyu boğmaz, ona fazla gelmez; çünkü felsefeyle ördüğü kurgusunu, karşıya hissettirmeden roman akıcılığıyla işleyen bir ustadır o. Ayrıca tüm hikayeyi monolog olarak kendi ağzından dinlediğimiz Jean-Baptiste’nin kendini ve etrafını sorgulama içerisinde olması, bu durumu daha da doğallaştırır.

Jean-Baptiste 40’lı yaşlarda bir Fransızdır. İçi dolu eski bir avukattır. Kendini cezalı yargıç olarak tanıtır. Bu tanımın ne anlama geldiğini açıklamak için de, kendi düşüş hikayesini Paris’te bir avukat olduğunu sonradan öğreneceği Amsterdam’da Mexico City adlı barda tanıştığı adama anlatmaya başlar. Romanın başlangıç noktasını oluşturan bu mekan 72 milletin denizcisini ağırlar. Her akşamı kendi evi gibi gördüğü bu barda geçirmektedir. Ardıç likörü ile başlayan muhabbetlerinden, karşısındakinin onu ilk dinleyen kişi olmadığı ortaya çıkar. Bir zamanlar oldukça zengin olan Jean-Baptiste, adeta Amsterdamlıymış gibi ağırlama arzusu içindedir. Tutkuyla şehri anlatır. Burayı oldukça sevmektedir, çünkü kendisiyle özdeşleştirdiği bu şehir onun gibi iki yanlıdır. Tam da kendi deyimiyle; Hitlerci kardeşler tarafından üzerinden bir zamanlar sanki elektrik süpürgesi geçirilmiş Yahudi mahallesinde oturur: “Ve ben tarihin en büyük cinayetlerinden birinin işlendiği yerde oturuyorum şimdi.” Fakat ikiyüzlülüğünü anlaması öyle de kolay olmamıştır. O hep hayatın yüzeyindedir, hiçbir zaman gerçeğin içinde değildir. Her şey üzerinden kayıp gider. Seine nehri üzerindeki Arts köprüsünde duyduğu kahkahaya kadar hayatı öğrenmeye hiç ihtiyaç duymamıştır. Üstelik bu kahkahadan iki, üç yıl önce yaşanmıştır gerçekte hayatının dönüm noktası olan olay. Yine köprüden geçmekte olduğu bir gece, arkasında bıraktığı parmaklıklara dayanan kadının intiharına şahit olması ve çığlığı karşısında hiçbir şey yapmamasıdır onun düşüşünü başlatan. Bu yüzden ilk gece bardan birlikte çıktığı beyefendiyle köprü başında ayrılır. Yemini vardır. Geceleri köprüden geçmez. Ya biri kendini suya atarsa? O zaman ne yapacağız?

Ölüm çok fazla işlenen bir temadır Camus’nün kitaplarında. Bir yandan soyut bir biçimde kendi hayatlarını devam ettirme isteğinde olan, diğer yandan somut olarak ölümlü bir varlıktır insan. Çelişkili yaşantısı boyunca hayatını anlamlandırmaya çabalar. Bu “Absürt”ün ta kendisidir ona göre. Her ne kadar o kendini herhangi bir akımın altında görmek istemese de, absürdizmin öncülerinden biri olarak anılır. İntiharı desteklememektedir, ama Düşüş’te intihar anından sonra karakterinin kendini tanımasının başladığını görürüz. Belki Jean-Baptiste’nin de vurguladığı gibi: “Sadece ölüm duygulandırıyor bizi.”

Jean-Baptiste, pek de duyarlı olmadığı avukatlık döneminde, katiller dahil olmak üzere pek çok suçluyu savunur. Böylece yargıçlar cezalarını veriyor, o her türlü ödevden kurtulur. Ayrıca kurbanları kendisi olmadığı sürece, suçlular ve sanıklardan yana olmasının ne zararı vardır? O haklıdan yana olduğuna inanmaktadır. Çoğunun suç işlemesinin nedeni, suçlu olmaya dayanamadıklarındandır. Karısını aldatan adamın, karısını öldürme hikayesi bu düşüncesini destekler niteliktedir bu bağlamda. Ayrıca ona göre; “Pezevenklerle hırsızlar, her zaman, her yerde ceza görecek olsalardı, bütün namuslu kişiler, kendilerini boyuna suçsuz sanırlardı.”

Paris’te oldukça tanınmış tutkulu bir avukat olarak yargıçları hep küçümser. Varlıklarını kabul eder ama bir türlü insanın kendini bu işe vermesinin nedenini aklı almaz.

Bir iyilik timsalidir neredeyse Jean-Baptiste. Terbiyeli ve naziktir. Dul, yetim hakkı yemez. Körleri karşıdan karşıya geçiren bir yardımseverdir. Sadaka vermeyi sever. Dilenci görünce adeta coşar. Otobüste, metroda yer vermek ve bunun gibi yaptığı iyi olan her şey onun gününü aydınlatır. Oysa onun iyilik anlayışı, karşısındaki borçlu olmaya itmek üzerinedir: “Kimseye borçlu kalmaksızın herkesi kendime borçlu kılıyordum. İşimden ötürü, yargıcın üstüne çıkıp onu bana karşı minnet duymaya zorluyordum.”

Çok yetenekli, sporla ve güzel sanatlarla da uğraşan bilgili biridir aynı zamanda. Kısaca başarılı bir hayattır onunkisi. İnsan hayattan daha ne isteyebilir ki?

Yalnızca üstünlüklerini görür. Böylesine dolu bir insan olduğuna inandıkça, kendini biraz insanüstü görmeye başlar. Aslında işin can alıcı kısmı da budur. İyiliğe verilen adayış, seçilmiş olduğunu sanmaya kadar varır. Herkesten üstündür ama kendini daha akıllı bulmaz, çünkü esas aptallığın bu olduğunu bilir.

Ve kadınlar… Kadınları çok seven bir bekardır. Onlarla ilişkisi dolambaçlı oyunlar içindedir. Elde edip kendine bağladıktan sonra onları terk eder. Yine de hiçbiri kalıcı olmayan bu kadınlara mahkemelerden daha az yalan söyler.

Kahkahayı duyduğu geceden sonra öğrenmeye başlar bildiklerini. O an dek şaşılacak bir unutma gücüne sahiptir. Kendine güvensizlik ortaya çıkar, dostlarının ona sürekli güldüğünü düşünür. Tekrar tekrar duyduğu gülüşler kendiyle buluşmasıdır oysa. Böylece varlığındaki ikiliği keşfeder. Etkileyici, girgin, zeki, erdemli, medeni, kırgın, hoşgörülü, yardımsever, öğretici rollerine giren, insanları ve yaptıklarını ciddiye almayan, esasında en çok küçümsediklerine yardım eden biridir o. Rol yapmadığını hissettiği tek alan, ciddi ve hevesli olduğu spor ve tiyatrodur.

Ölümü düşünmeye başlar. Tedirgindir. İnsan bütün yalanlarını itiraf etmeden ölmemelidir. Bir dosta ya da bir kadına. Kadınlara sığınır. Eksiklik, acı içindedir. Sevme ve sevilme ihtiyacı yüzünden aşık olduğunu sanır. Kendi deyimiyle; “Aptallık eder.” O güne kadar rahatsız olduğu soruyu sorarken bulur kendini: “Beni seviyor musun?” Ama karşılığında gelecek “Ya sen?” sorusu için yine ikilem içindedir. Aşk sayesinde arınacağına daha çok günahlar kazanır. Kadınlarla dost olmayı denedikçe de sıkılır. Çünkü artık oyun yoktur, tiyatro yoktur, gerçeği bulmuştur. Ve gerçek insanı sıkıntıdan patlatır. Geriye kahkahayı susturmanın bir tek yolu kalır. Vur patlasın, çal oynasın yaşamak. Orospularla yatar, her gece sabahlara kadar içer. Çünkü bir şişe daha fazla içti diye içki erkeği üstün kılabilir. Ama zamanla karaciğeri bozulur. Vur patlasın, çal oynasın yaşamak, sanıldığı gibi delice bir azgınlık değildir. Upuzun bir uykudur o. Delice eğlenerek duyduğu o kahkahayı zamanla işitmez olur. İşleri azalır ama mesleğini hala devam ettirmektedir. Hastalığını atlattığını sanır. Ta ki bir gün bir kadınla gezintideyken, büyük bir geminin en üst güvertesinden, okyanusun üzerinde kara bir nokta görene kadar. O anda kaçtığı sesin Seine üzerinde çınlayan o çığlık olduğunu anlar. O gün aslında iyileşmediğini, adeta sıkıştığını kavradığı gündür. Halini ortaçağdaki rahatsızlık yuvasında yaşamaya benzetir: “Sıkıntıya boyun eğip iki büklüm yaşamak gerekiyordu. Uyku düşmeyle geçerdi, uyanıklık çömelmeyle.”

Buna alışması çare bulması gereklidir. İlkin avukatlık yazıhanesini kapatır. Paris’ten ayrılıp, geziye çıkar. Adını değiştirir ve Amsterdam’a gelir. Mexico-City yeni yazıhanesidir artık. Hayatını başkalarına dillendirirken sürekli kendini suçlar. Aslında çağdaşlarına sunduğu kendi tasviri, onlara bir ayna oluversin ister. Karşısındakini özeleştiri yapmaya ve kendisini yargılamaya itmek için çabalar.

İkiyüzlülüğü kabullenmiştir. Mutludur. Huzuru bu kabullenmede bulur: “Bir şeyi örtbas etmek isteyen, onu daha çok ortaya çıkarır. Dünyanın düzeni çift anlamlı.” Ona göre, bundan böyle herkes yargıç olduğuna göre herkes suçludur birbiri karşısında. Peki kendisini yargılamaya başladıkça mı kendini tanır insan, tanıdıkça mı kendisini yargılamaya başlar? Belki ikisi birden doğru. Jean-Baptiste’nin dediği gibi: “İnsan böyledir, ikiyüzlü.”

Didem Elif

Birgün Gazetesi Kitap Eki – 2011

“Her insanın yaşamaya ve var olmaya hakkı vardır.”

Emre Karacaoğlu’nun “Müzikte Yabancılaşma ve Noir” adlı ilk kitabını elime aldığımda ne okuyacağıma dair pek bir fikrim yoktu. Her şeyden önce “Noir” kelimesinin anlamını bilmiyordum ve “müzikte yabancılaşma” tanımlaması zihnimde herhangi bir yere oturmuyordu. Müziğin matematiğine sandığımdan daha da yabancıydım besbelli. Hikmet Temel Akarsu’nun “Tuhaf Bir Kitabın Önsözü” adını verdiği, kitaba kılavuzluk etme amacı gütmeyen içten yazısı bu duygumu daha da arttırdı. Akarsu’nun, düşünce alışverişi yapabildiği bu genç yazarla kesişen yollarının hikayesini anlattığı önsözde, onun bazı eserlerini İngilizce’ye kazandıran Karacaoğlu’nun ilk çocuğuna “tuhaf” demesi ne anlama geliyor olabilirdi?

Kim bilir başka bilmediğim kaç müzik kavramıyla karşılaşacağım korkusuyla başladım, Emre Karacaoğlu’nun Yüxexes adlı müzik dergisinde yayınlanan yazılarından oluşan kitabına. Daha ikinci sayfasında okuduğum bir cümle ile bu korkuyu def edip kendime geldiğimi itiraf etmem lazım. Ama bu buluşma öyle kolay bir süreç olmadı. Yolculuğa devam etmek isteyen ayaklarım, mıhlanıp kalmış beynim yüzünden ilerleyemedi, edata karıncalandı. Farkındalığın anlık şaşkınlığından gözlerim doldu. Sürekli ne, neden, niçin, niye diye sorgulayan ruhuma bedenim bir şey anlatmaya çalışıyordu sanki. Öyle ya “Hiçbir şey hissetmiyorum,” diye bağıramazdım artık, Peter Steele’in şarkısında olduğu gibi. Çoktan yoldan çıkmışım da meğer arkadan seslenmemişim kendime. Çoğunu geçmişte defalarca dinlediğim müzisyenlerin şarkı sözlerini satır aralarında okurken (okuduğum her bir cümlede her metnin bir müziği olması gerektiğine olan inancım pekişiyor, daha evvel dinleme fırsatı bulamadığım Karacaoğlu sanki müziğiyle arka planda metne eşlik ediyor), o müzisyenleri, şarkılarını ilk kez anlamaya çalışıyorum.

Elimde olmadan yine soruyorum kendime: “Neden dinlemiştim o zaman peki?”

Bedenim cevap veriyor: “Hissetmiştin.” Sorularıma yanıt verdiği için gülümsüyorum kendime.

Yıllar evvel, Emre Karacaoğlu’nun “yalnızlığını, utangaçlığını, anlaşılamamışlığını, depresyonunu ve uykusuzluğunu müziğe taşırken,” diye çözümlediği Kurt Cobain’in hayat hikayesini Dave Thompson’un kaleminden okumuştum. Yirmili yaşlardaydım. Sadece Kurt Cobain değil, başka birçok Rock dehasının da hayatını merak etmiş, peş peşe her birini incelemiştim. Fakat en çok Kurt Cobain’in hikayesinden etkilenmiş olmama rağmen o zamanlar yeterince anlamamışım ki, tutunamayışını yargılamıştım, kendi hayatına son veren pek çok insanı yargıladığım gibi. Kim bilir bir gün benim de aynı sarmala sürüklenebileceğime hiç ihtimal vermeden. Oysa insanın hayattan beklentisi karşılanmadığında, olduğu kişi olamadığında; yaşamla başa çıkma gücünü kaybeder. Girdiği depresyonla kendi içine döner. Yazarın da Karl Marx’dan alıntıladığı gibi, bu noktada insanın ne yaptığı çok önemlidir; ne ürettiği, hatta üretip, üretemediği. Yani bu içine dönüşle verimli sonuçlar elde edip edemediği. Bir insan neden, varlığına devam ettirmeyi seçebilecekken, kolay yoldan gider? Neden vazgeçer? Üstelik varlıkları pek çok kişiyi bu kadar etkilerken? Albert Camus’un meşhur karakteri Sisifos gibi, her kaybedişde yeniden denemesi gerekmez mi? Üstelik kaybedişlerimizden bir şeyler öğrenmez miyiz?

Müziğin matematiğini anlatan bir kitap beklerken, kafamda yıllar boyunca sürekli dönüp duran konularla yeniden meşgul bulunca kendimi, şaşırdım. Karşımda öznel düşüncelerini paylaşmasına rağmen; müzisyeni yargılamayan, ruhuyla empati kuran bir yazar vardı. Bazı karanlık şarkı sözleri nasıl sırf “hissedebilmek” için “acı”ya odaklanıyorsa, o da var olmanın dört işlemini çözebilmek için “duygu”ya odaklanmıştı. Çünkü o duyguyu yaşayan herkes bilirdi ki, var olduğunu hissedememek gerçek acının ta kendisiydi. Birçok iyi müzik devinin uyuşturucularla dindirmeye çalıştığı bu acıyı yargılamak yerine anlamaya çalışmak gerekirdi. Bu anlamda kitabın ilk kısmı olan “Müzikte Yabancılaşma ve Noir Üzerine Bir Deneme” yazıları bana ışık tuttu. Hikmet Temel Akarsu’nun “tuhaf bir kitap” derken onu alkışladığını düşünüyorum şimdi. Sonuçta Karacaoğlu’nun dört işleminden biri de buydu: “Hiçbir şey göründüğü gibi değildi.”

“Sayın”la başlayan ‘Açık Mektuplar’ kısmı her ne kadar öznel ağırlıklı olsa da, yazarın mektubun alıcıyla arasındaki kendi iç sorgulamalarını paylaşması bakımından kayda değer metinler. Yalnız ‘Mor ve Ötesi’ grubu ve Hikmet Temel Akarsu’ya olan açık mektupların “Sevgili” olarak hitap edilmesindeki detay ilgimi çekti. Ne de olsa detayları severim. Emre Karacaoğlu da hayatın detaylarını iyi yakalayan, onlar arasında başarıyla bağ kuran bir yazar. Ki “öğrenilmiş başarı” algısına satır aralarında kafa tuttuğunu dikkate alırsak, bunun onu çok da bağladığını sanmam.

Son bölüm olan ‘Müselles’ yazıları ise evrendeki bütünlüğün, birliğin küçük birer örnekleri gibi… Dört işlemin “eşittir” kısmı adeta. Üç farklı tema, kişi veya nesne hakkında yazılan bu eserler, yazarın bağ kurma eylemini üst noktaya taşımış. Özellikle “Ramanujan, Sinestezi, Hendrix: Rabb’in Sezgilere Bir Hediyesi” müsellesi çok ilginç. İlk defa bu metinle adını duyduğum Sinestezi gerçekten de insana verilmiş bir hediye. Bu denemeyi okurken bilmediğim ‘şey’lerin beni artık korkutmadığını fark ediyorum. Merak etmenin, yeni şeyler öğrenmenin şükranlığını duyuyorum adeta. Resimle, müzikle, yazıyla donanmış bir ilk kitabı kapatırken, mutlu olduğum zamanlarda kendi kendime mırıldandığım bir James Brown şarkısı söylüyordum:

I Feel Good

Whoa-oa-oa!

I feel good, I knew that I would, now

I feel good, so good, i got you

İyi Hissediyorum, şimdi öyleyim bunu biliyorum

İyi Hissediyorum, şimdi öyleyim bunu biliyorum

Çok iyi, çok iyi, sana sahibim

Kitabın içeriğinden çok kendi duygularımdan bahsetmek istedim, çünkü “Müzikte Yabancılaşma ve Noir” ile olan yolculuğum boyunca hiç yabancılık çekmedim.

Didem Elif

10 Aralık 2011 tarihli Birgün Gazetesi Kitap Eki’nden